De parels van de Portugese Azoren zijn niet de vele Amerikaanse dwaalgasten die hier met enige regelmaat worden waargenomen, nee het zijn de endemise Azorengoudvinken (pyrrhula murina) die verblijven op de oostpunt van het prachtige eiland Sao Miguel. Hun uiterlijk wordt door sommigen omschreven als saai en daarom het bezoeken van deze vogels niet waard. Als liefhebber van vinkachtigen vind ik ze alles behalve eentonig. Ik noem ze fraai en mysterieus bovendien. Het levensverhaal van de Priolo (Portugese naam van de goudvink) alleen al is bijzonder: uitgestorven verklaard en weer herontdekt.
Ver weg van de overige goudvinkensoorten verblijven deze niet-trekkende Azores Bullfinch op de flanken van de Pico da Vara-berg (1103 meter hoog) in het uiterste oosten van Sao Miguel. Het meest lijken deze vogels op 'onze' vrouwtjes goudvinken, inclusief het rode 'lak'veertje op hun beide vleugels, maar dan met een meer donkere stuit (met een kleine lichte stuitvlek op de grens met de staart, dat dan weer wel), kortere vleugels en een dikkere snavel. Tussen het mannetje en het vrouwtje is weinig verschil. De mannetjes hebben een minimale roze gloed op de onderdelen, hetgeen eigenlijk nauwelijks zichtbaar is. Verder is er geen verschil tussen beide seksen te melden.
De roep is een iets trager 'puuh' dan van onze goudvinken. Ze reageren dan ook niet of nauwelijks op het afspelen van de roep van West Europese goudvinken. De Azorianen komen qua formaat het meest overeen met noordse goudvinken. Grote jongens dus. De dichtstbijzijnde goudvinken van het Iberisch schiereiland (ca. 1400 km) zijn kleiner. Hoe zijn ze ooit op dit geïsoleerde eiland terecht gekomen! De Azoren zijn ontstaan uit vulkanen en zijn nooit aan welk continent dan ook 'geconnect' geweest. Zijn ze eeuwen geleden geëvolueerd uit een groepje goudvinken die hier door middel van een storm verzeild zijn geraakt? Zijn ze in de vijftiende eeuw meegenomen door migranten? Zijn ze de moeder van alle andere goudvinksoorten? Ik weet het niet. Recente studies zouden aantonen dat deze soort 500.000 jaar geleden is ontstaan.
Deze stoere bullfinch werd voor het eerst omschreven in 1866 (Godman), toen nog een algemene vogel op Sao Miguel. Ze werden door de fruittelers beschouwd als een plaag en daarom fel bejaagd. En met succes. In 1907 werden er door de Oostenrijker Rudolf von Tanner nog 53 geschoten (de twee balgen die ik uit een laatje in Amsterdam viste zijn, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, van deze 'oogst' afkomstig).
Azoren goudvink - 2009 - Zoölogisch Museum Amsterdam
In 1927 meende een medewerker van het American Museum de laatste vijf van deze soort te zien. Hij besloot ze alle vijf te verzamelen (schieten), hun huid en veren zo veiligstellend voor het museum. Hoe geflipt kun je zijn! Decennia lang bleef het stil en werd deze (toen nog onder-) soort als uitgestorven beschouwd. Het betrof gelukkig een vergissing, want eind jaren zeventig van de vorige eeuw werden deze mysterieuze vogels herontdekt. De Priolos werden vanaf dat moment beschermd, kregen soortstatus en heden ten dage gaat het de goede kant op. Zo worden onder andere Japanse ceders gekapt en inheemse planten teruggeplaatst. Een betrouwbare telling is onmogelijk in dit moeilijk toegankelijke gebied, maar men schat de huidige populatie op 1800 vogels. Al met al is het één van de meest zeldzame vogels van Europa.
Veel van bovenstaande informatie heb ik gehaald uit de, te snel gestopte, periodiek De sneeuwputter (1e jaargang nummer 3, 1996) en verder heb ik Gerbrand Michielsen en Pedro Rodrigues zo goed als mogelijk uitgehoord.
Om deze vogels te fotograferen heb ik in september 2012 Sao Miguel bezocht. Niet helemaal tevreden over de foto's die ik toen maakte, bezoek ik in juni 2014 Sao Miguel opnieuw. Ik boek Gerbrand Michielsen (Gerby) de eerste dag van mijn verblijf als gids om mij de goudvinkhotspots te laten zien. Deze sympathieke Hollander woont al bijna 25 jaar op de Azoren en niemand ter aarde weet beter dan hij waar de goudvinken zijn te vinden. Hij adviseerde mij om in de maanden juni of juli de goudvinken te bezoeken, omdat ze dan vooral bloemetjes eten die langs de kant van de weg groeien en dan goed zijn te fotograferen.
Zonder de hulp van Gerby was het me niet gelukt om deze soort op deze wijze te fotograferen. Bij een bezoek aan de Azoren en bij het vinden van de goudvinken is het aan te raden Gerby in te huren.
Een reisverslag:
Vr 13-04-2014
Om 16u vertrek ik vanaf Schiphol en met een tussenstop op Terceira kom ik om 20u (lokale tijd, 2u vroeger dan in Nederland) aan op Sao Miguel. Ik haal mijn huurauto op en rijd nog dezelfde avond naar Povoaçao (een pittige rit van ruim een uur). Ik verblijf de gehele periode in hotel do Mar. Povoaçao is een goede uitvalsbasis om op jacht te gaan naar de Azorengoudvinken.
Za 14-04-2014
Ik ontbijt om 07.30u en om 8u haalt Gerbrand Michielsen me op bij het hotel. Ik krijg van hem een mooie houten goudvink cadeau en eentje voor aan mijn sleutelhanger. Dat begint goed! Het doel van vandaag is niet om goudvinken te fotograferen (de camera gaat uiteraard mee), maar om inzicht te krijgen waar de goudvinken zijn te vinden. Gerby is een gezellige prater en een goede gids. Hij weet veel te vertellen over de Azoren (alleen daarom is het al leuk om met hem op pad te gaan) en laat mij een paar traditionele plekken zien waar ik de goudvinken kan verwachten. Gerby adviseert mij de goudvinken vooral laag bij de grond te zoeken, omdat ze in deze tijd van het jaar (start van het broedseizoen) vooral bloemetjes eten die langs de weg groeien. Inderdaad treffen we de meeste goudvinken laag bij de grond. Naast de traditionele locaties laat Gerby me een aantal plekken zien buiten het reservaat waar ik goudvinken kan vinden. Een van deze plekken is een veld waar de goudvinken 'open en bloot' op de grond foerageren. Dit is een uniek gebeuren en ik beloof aan Gerby deze plek niet bekend te maken. Over de gehele dag verspreid zien we ruim 30 goudvinken, meestal in koppeltjes of opvallend vaak met z'n drieën. Deze dag met Gerby geeft mij voldoende (plek)informatie om de rest van de week op te teren. Ik sluit de dag af met een lekkere pizza. Vanavond zijn er juni-feesten in Povoaçao. Ik weet niet wat het inhoudt, maar ik weet wel dat er vuurwerk moet worden afgestoken. Dat mag van mij achterwege worden gelaten.
Zo 15-06-2014
Om 6u ga ik voor het eerst alleen op pad en ga naar het veldje waar we gisteren de goudvinken in het gras zagen lopen. Ook nu zijn ze er weer. Omdat ze zich lastig laten benaderen loop ik wat rond in de omgeving. Ik zie diverse koppeltjes goudvinken, maar ook die werken niet mee. Heb ik weer! Uiteindelijk vind ik een solitaire vogel die zich enigszins laat benaderen en fotograferen. Ik ben om 10u weer in het hotel en nuttig mijn ontbijt. Daarna rijd ik naar de klassieke plek en sta een uurtje naast een muurtje waar paarse bloemetjes op bloeien (Engelse naam: Pinkhead Smartweed). Daarna ga ik terug naar de open veld plek. Onderweg hoor ik een kwartel. Ik verbaas me er over dat de Azorengoudvinken blijkbaar ook in open terrein voorkomen (een beetje zoals de Hollandse duinen). Hetgeen ik er over heb gelezen gaat het altijd om dichtbegroeide en donkere locaties tegen berghellingen. Met een burka zit ik op de grond, maar echt dichtbij komen de Priolos nog niet. Ach, een 'vogel in het landschap'-foto is ook niet verkeerd ;-). Uiteindelijk komt er toch een aantal goudvinken dichterbij. Het heeft blijkbaar even tijd nodig voordat ze mijn burka accepteren. Ook het klikken van de camera vinden ze niet leuk. Daarom gebruik ik de silence-modus van de camera. Het valt me op dat de goudvinken in daglicht veel kouder bruin overkomen dan in de schaduw van het bos, dan ogen ze veel warmer bruin. Een enkele keer hoor ik een mannetje zingen. Het weer is net als de vorige dag goed: zon met wat bewolking en net boven de 20 graden.
Andere vogels: rotsduif, houtduif, huismus (exoot), putter (exoot), Sint Helena fazant (exoot), kanarie, kwartel (exoot), vink, goudhaantje, geelpootmeeuw, visdief, zwartkop, roodborst, merel (hebben hier een kortere staart), spreeuw, grote gele kwikstaart, kuhls pijlstormvogel ('s nachts roepend) en buizerd. Een aantal van deze vogels is van een andere ondersoort dan in Holland. Het is een korte lijst, maar ik stop dan ook al mijn tijd in de goudvinken.
Ma 16-06-2014
Ik start om 6u bij de klassieke locatie. Twee goudvinken voeren elkaar, helaas is het dan nog te donker om goede foto's te maken. Bij de muur met paarse bloemetjes blijf ik een uurtje wachten en met succes. Daarna ga ik ontbijten en rijd naar de open veld locatie. Het is hier nat en winderig, dus rijd ik door naar Agua de Pau. Gerby heeft me deze plek uitgelegd omdat hier dougalls sterns broeden. Ik vind de plek, zie geen dougalls (wel de kolonie) en ik ben te laat voor het licht (hard zijlicht). Het is een goede locatie om nog eens terug te gaan de komende dagen, maar dan vroeg in de ochtend (en dan moet ik klaar zijn met de goudvinken!). Via binnenwegen rijd ik terug en onderweg bij Povoaçao scoor ik een paar goudvinken. Na wat rondrijden en wat foto's maken vind ik een dode goudvink langs de kant van de weg. Waarschijnlijk net geschept door een auto, want het vogeltje oogt nog vers. Ik maak foto's en bekijk het slachtoffer van alle kanten. Hij (of zij) lijkt redelijk compleet (ik zie alleen een losse staartveer, wat loszittende veertjes op de vogel zelf en een vleugel lijkt niet helemaal compleet). Ik ga terug naar het hotel, koop een liniaal, neem de maten en maak opnieuw foto's. Gerby heb ik inmiddels ingeseind en die zorgt ervoor dat een medewerker van de universiteit de vogel komt ophalen. De losse veertjes druk ik achterover. De universiteitsmedewerker is er in no-time (is hij soms bang dat ik mijn vondst op de bbq leg?) en ik krijg als dank een boekje cadeau. Ze vinden nauwelijks dode goudvinken, dus hij is blij met mijn geschenk. Hij vertelt dat de geschatte populatie heden ten dage 1800 vogels betreft (minus één vogel natuurlijk!). Ook vertelt hij dat uit ringonderzoek is gebleken dat de goudvinken redelijk mobiel zijn in hun vaste verspreidingsgebied.
Maten goudvink:
Van staart tot snavel 16,5 cm
Vleugel 8,7 cm
Snavelhoogte 1,0 cm
Snavellengte 1,1 cm
Snavelbreedte 0,9 cm
Di 17-06-2014
Een nieuwe dag met nieuwe kansen! Ik start om 6u bij de open veld locatie. Bij aankomst hoor ik gelijk goudvinken. Een mannetje baltst voor een vrouwtje met het bekende zijwaarts bewegen van de staart. In dat opzicht zijn de Azorianen niets anders dan onze Hollandse goudvinken. Van Gerby heb ik de opdracht meegekregen de goudvinken te fotograferen die foerageren op inheemse planten. Omdat ik nu, twee dagen later, al niet meer weet wat wel en niet inheems is en ik überhaupt al blij ben een goudvink op de foto te krijgen, laat ik zijn opdracht voor wat die waard is. Na het ontbijt rijd ik naar de klassieke plek en daarna trakteer ik mezelf op een bezoekje aan het Priolo bezoekerscentrum, althans dat is het plan. Het bezoekerscentrum is in de buurt van Nordeste en de weg er naar toe is lang en met veel haarspeldbochten. Aangekomen blijkt het bezoekerscentrum te worden verbouwd en al een paar weken te zijn gesloten! Jammer dat ze dit niet op hun website vermelden (waar ik gisteren de openingstijden checkte), dan had ik me de gehele rit kunnen besparen. Terug naar de open veld locatie. Het waait hier behoorlijk en mijn burka klappert aan alle kanten. Ik lig half op mijn zij om mijn rug te ontlasten en lees gelijk het boek 'De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween': een aanrader (het boek, niet het zijwaarts liggen)! Ik wacht ruim anderhalf uur en er gebeurt niets. Uiteindelijk landt er een goudvink achter mij, maar die verdwijnt als ik me in mijn geheel probeer om te keren. Gezien het verloop van de dag denk ik aan stoppen, totdat er een paartje goudvinken tot tweemaal toe op 7 tot 9 meter van mij landt! Genieten! En foto's! Vandaag is het weerbeeld wisselvallig. Het ene moment schijnt de zon en 5 minuten later is het bewolkt of giet het van de regen. Al met al een mooie dag met uiteindelijk toch nog fotokansen.
Woe 18-06-2014
Na het succes van gisteren gooi ik vandaag het roer om. Ik ontbijt om 8u en ga pas daarna op pad, naar de klassieke locatie en parkeer mijn auto naast een mooi bloemenbedje. Hier wil ik uren maken. Die uren maak ik ook, maar zonder dat er een goudvink zich meldt. Ik lunch in Povoaçao (crème honing met crackers en een appel) en ik besteed de rest van de middag in het open veld gebied. Gelukkig levert dit wel foto's op. Ik zie mijn hoogste aantal te gelijkertijd, namelijk 7 goudvinken. Om 16u kijk ik in het hotel de wedstrijd Nederland against Australië (3-2) en daarna rijd ik blij gemutst nog een Priolo-rondje. Weer met succes! Onder andere tref ik een koppeltje dat grit eet uit een wand. Via Gerby heb ik mailcontact met Pedro Rodrigues. Hij onderzoekt en ringt de goudvinken. Als het weer goed is (niet te zonnig en geen wind) gaat hij vrijdagochtend goudvinken vangen om samples te nemen en ik mag dan mee. Dat is een mooi vooruitzicht!
Do 19-06-2014
Ontbijt om 8u. Daarna rijd ik naar de open plek locatie. Een goudvink foerageert op 10 meter van de auto. Ik blijf hier tot het einde van de middag rondhangen en maak weinig foto's. Dat geeft niets, want ik ben tevreden met wat ik de afgelopen dagen heb gemaakt. Pedro meldt via mail dat hij vannacht in hetzelfde hotel als ik verblijf en dat hij morgen met mij gaat ringen. Dat zijn goede berichten! Als ik aan het einde van de middag in het hotel kom, betaal ik alvast mijn rekening en pak alvast mijn koffer in. Dan kan ik morgen na het ringen gelijk naar het vliegveld rijden. 's Avonds ontmoet ik Pedro en zijn vriendin Joana. We eten samen, drinken bier en praten uitgebreid (en gezellig) over de goudvinken en over het leven op de Azoren.
Vr 20-06-2014
Mijn laatste dag op de Azoren. Gaat het lukken om een goudvink te vangen? Het zou een puike bekroning zijn op mijn toch al mooie fototrip. Met Pedro en Joana gaan we vroeg op pad. We zetten de mistnetten op en dan blijkt al snel dat het een zonnige dag gaat worden. Dat is foute boel. Vogels zien dan namelijk door de zonnestralen het net en vliegen er dan uiteraard niet in. Toch vangen we een grote gele kwikstaart, een kanarie en drie vinken. Leuk natuurlijk, maar we willen een goudvink! Een goudvink zeg ik je! Dat lukt bijna. Er vliegt een Priolo in het mistnet, maar deze slimme vogel vliegt er weer uit voordat Pedro hem kan pakken. Shit happens! Psalm 124 'We ontkwamen haast des vogelvangers net, den lozen strik, tot ons bederf gezet; de strik brak los, en wij zijn vrij geraakt...' zie ik bewaarheid worden. Dit gaat niet meer goed komen.
Pedro baalt en doet zijn uiterste best een Azores bullfinch in het net te krijgen. Hij kan goed de roep van de Priolo fluitend nadoen en lokt een goudvink naar het slagveld. Tevergeefs. Om 14u moet ik spijtig genoeg weg om op tijd op het vliegveld te zijn. Met tegenzin laad ik mijn fotospullen in de auto. Om 14.15u ben ik over mijn tijdlimiet en moet ik echt vertrekken. Samen met Pedro loop ik nog een laatste keer langs het net en dan gebeurt het onmogelijke. Uit het struikgewas vliegen drie goudvinken op waarvan er één in het mistnet vliegt! Pedro is er als de kippen bij en pakt de ongelukkige goudvink in zijn nekvel. Tegen alle regels in mag ik gelijk foto's maken (ringersregel nummer één uit het universele ringershandboek: eerst ringen en meten en pas daarna de vangst bekijken en foto's maken, immers de vogel kan ontsnappen zonder ring). Hartelijk, gehaast en in opperbeste stemming nemen we afscheid. Te laat rijd ik naar het vliegveld, maar ik haal op tijd het vliegtuig. Lucky me!
I love the Azores...
Dutch Birding publiceerde mijn Varia-artikel over de Azorengoudvink (volume 37, no 1, 2015):
